“Beleid spreekt Latijn en wij als ontwikkelaars spreken Chinees. Dan moet jij wel Arabisch spreken, want dat ligt in het midden”.
De gemeente Nijkerk heeft in 2019 een routekaart opgesteld om in 2050 als gemeente energieneutraal te zijn. In de routekaart zijn een aantal doelen opgesteld aan de hand van twee verschillende sporen: energiebesparing en het opwekken van duurzame energie. De doelen zijn bedoeld om richting 2050 verschillende meetmomenten te hebben om te bepalen of de gemeente op koers is voor het energieneutraal zijn in 2050. Een duurzaamheidsmonitor is het middel waarmee de gemeente inzicht wil krijgen in de stand van zaken en de behaalde resultaten ten opzichte van de doelen. In december 2020 werd er gestart met de ontwikkeling van de monitor met Van Dam Datapartners als partner. Deze werd dusdanig goed ontvangen, dat we ook in 2022 voor de gemeente Nijkerk aan de slag mochten met een duurzaamheidsrapportage.
Vanuit Van Dam Datapartners ging ik (Maurice van Vugt – BI Consultant) samen met een projectteam van de gemeente Nijkerk aan de slag om de monitor te ontwikkelen. Het uitdagende van mij rol was dat ik deze keer niet zelf het dashboard hoefde te bouwen. Mijn taak was om de gemeente te ondersteunen bij het vertalen van de gebruikerswens naar de techniek, mee te denken in ontwikkeling en het project in goede banen te begeleiden.
Indicatoren
De gebruikerswens was het startpunt van de ontwikkeling en samen met de beleidsadviseur werd deze in kaart gebracht. Met hulp van bestaande documenten en de ideeën van de beleidsadviseur werd een start gemaakt met bepalen waar de gemeente op wil gaan meten.
Het begin van het project stond in het teken van het verhelderen van de behoefte van de gemeente en de beleidsadviseur. De behoefte van de gebruiker staat centraal in de ontwikkeling van de duurzaamheidsmonitor. De gemeente had nog geen bestaande rapportage op het onderwerp. Dus was het belangrijk om een goed beeld te krijgen van gebruikerswens. De gemeente heeft specifieke doelen welke het wil halen met betrekking tot duurzaamheid. Aanvullend op de doelen zijn er specifieke wensen om meer duiding te geven aan die doelen. De doelen en de wensen waren dan ook een goed uitgangspunt om indicatoren te gaan definiëren.
In de rol van vertaler is het belangrijk om die indicatoren te definiëren. Wat bedoel ik met een indicator? Een indicator is een meetbaar gegeven dat met een bepaalde aggregatie gevisualiseerd kan worden in een monitor. Voor het definiëren van de indicatoren is het belangrijk om deze zo duidelijk mogelijk te maken. Er mag eigenlijk geen verschil in interpretatie mogelijk zijn tussen verschillende gebruikers en ontwikkelaars. Helemaal dicht timmeren is altijd lastig en ook niet altijd efficiënter. Voor duurzaamheid zijn er enkele simpele voorbeelden van indicatoren:
- Hoeveelheid energieverbruik van de gehele gemeente in terajoule per jaar
- Hoeveelheid duurzaam opgewekte energie per energiebron
- Aantal woningen dat geen gas meer gebruikt
- Percentage huizen met minimaal energielabel A
- Aandeel van elektrische auto’s in de gemeente
Niet iedere indicator is even belangrijk. We werken allemaal wel eens met de term key performance indicator (KPI), maar niet iedere indicator is een KPI. Het is belangrijk om hier onderscheid in te maken voor een monitor. Als tolk kan ik dan vanuit de gebruikerswens beter duidelijk maken aan de ontwikkelaar van de monitor wat belangrijk is. De ontwikkelaar weet hiermee wat prominent voor iedere gebruiker als eerste getoond moet worden. Daarmee kan de ontwikkelaar de hoog over helikopterview maken waardoor iedereen weet hoe de gemeente ervoor staat. De lijst met indicatoren werd gecombineerd met een indeling naar thema’s van de gemeente. Zo was er een duidelijk overzicht voor de daadwerkelijke start van het bouwen van de monitor.
Data
Met een duidelijk lijst van indicatoren was het tijd voor de volgende stap in de ontwikkeling van de duurzaamheidsmonitor: data. Zonder data kan er uiteindelijk niets gemeten worden. De data had ook het startpunt kunnen zijn voor de ontwikkeling, maar zoals gezegd moet de behoefte van de gebruiker centraal staan. Dan kan goed bepaald worden welke data benodigd is en of deze data beschikbaar is.
Als vertolker van de gebruikerswens naar de monitor was ook dit een belangrijke stap. Op basis van de indicatoren werden potentiële bronnen gezocht en geanalyseerd. De gemeente Nijkerk was maar voor een deel zelf beheerder van de benodigde data, dus waren er ook veel andere bronnen nodig. Veelal waren dit open databronnen. Daarbij kon het zijn dat er meerdere potentiële bronnen waren. Dan werd aan de hand van onder meer de actualiteit, historie en het detailniveau van de data bepaald welke bron het meest gewenst is.
Per indicator werd vervolgens vastgelegd wat de bron is voor die indicator. Voor de ontwikkelaar werd de data voorbereid door aan te geven hoe deze bronnen werden aangeboden, welke kolommen data uit de bronnen nodig waren, welke specifieke bewerkingen er nog gedaan moesten worden en meer. Dit allemaal om zo duidelijk mogelijk te maken wat er uiteindelijk gedaan moet worden om de indicatoren te kunnen berekenen en visualiseren. Dit was niet altijd makkelijk.
Zo heb je bij energie onder meer te maken met verschillende meeteenheden. De gemeente Nijkerk had als wens dat alle vormen van energie werden getoond in (tera)joule. In de data werd gas meestal aangeboden in kubieke meter en elektriciteit in kilowattuur. Voor de monitor en het juist tonen van een indicator dus enorm belangrijk om deze omrekeningen juist te doen.
Bij open data loop je gemakkelijk tegen uitdagingen aan welke een simpele aggregatie niet mogelijk maken. Samen met de ontwikkelaars werd er gespard om deze uitdagingen op te lossen. Als vertolker is het van belang om één of meerdere oplossingen af te zetten tegenover de relevante indicator. Wat betekent dit voor het resultaat van die indicator? Dit is belangrijk om de beleidsadviseur te ondersteunen bij het maken van keuzes voor de gewenste oplossing.
Nu de data was voorbereid kon ik aan de slag gaan met definiëren van de berekeningen met betrekking tot de indicatoren. Een indicator definieert een geaggregeerd gegeven, dus hoe moet die aggregatie gemaakt worden? Een heldere definitie van de berekeningen zorgt ervoor dat de ontwikkelaar weet hoe er berekend moet worden. De kans is dan groter dan de data ook direct juist in de monitor wordt getoond. Met een duidelijk definitie is een getoond gegeven makkelijker te reproduceren en toetsen. Dit vereenvoudigde voor mij het testen van de resultaten om zo zeker te zijn van de kwaliteit van de data in de monitor.
Visualiseren
Nu de indicatoren berekend waren, was de volgende stap het visualiseren van de data. Hier was het als vertaler belangrijk om de beleidsadviseur en ontwikkelaar samen te brengen. Met korte lijnen en regelmatig schakelen worden de wensen van het visualiseren vertaald naar de monitor. De indicatoren waren hierbij al ingedeeld naar thema’s, dus ideaal om duidelijk te maken hoe deze ingedeeld moesten worden in de monitor. Er werd een pagina gemaakt voor ieder thema. Op een pagina worden vervolgens de relevante indicatoren voor dat thema getoond.
Door regelmatig kort te schakelen kan een ontwikkelaar ook snel bevestiging vinden of een bepaald onderdeel van de monitor naar wens is of niet. Doordat iedere indicator duidelijk in een lijst is gedefinieerd, kon ik regie houden over hetgeen nog moest gebeuren. Zo kon stap voor stap iedere indicator afgevinkt worden en kon ik het resultaat gaan testen.
In de monitor wordt ook toelichting gegeven op de verschillende thema’s. Voor een gebruiker moet het duidelijk zijn waarnaar gekeken wordt. Wat betekenen de getoonde indicatoren en welke bijzonderheden zijn er. Dit stukje informatie geeft de gebruiker extra duiding aan de data. Zo kunnen de juiste interpretaties door gebruikers worden gemaakt.
Tot slot
We zitten nu in de fase dat het eerste deel van de monitor is afgerond. We hebben al verschillende mooie inzichten uit de monitor kunnen halen. Een mooie basis om verder mee aan de slag te gaan. Voor mij persoonlijk is het project erg leuk en leerzaam doordat ik een andere rol heb dan normaal. Niet zelf de monitor ontwikkelen maar fungeren als vertaler. Een belangrijke taak om alle betrokken partijen op één lijn te krijgen. Door mijn ervaring aan beide kanten was ik in staat om mij goed in te leven en alle partijen bij elkaar te brengen. Met uiteindelijk een mooie eerste versie van de Duurzaamheid Monitor als resultaat.
Heeft uw gemeente ook behoefte aan een Duurzaamheid Monitor? Neem contact op met Maurice van Vugt via of maurice.vanvugt@vandamdatapartners.nl.
